ബാക്കുവിലെ നിസാമി സ്ട്രീറ്റിൽ എത്തിയപ്പോഴാണ് ആരാണീ നിസാമി എന്ന് അന്വേഷിച്ചത്. തെരുവിലെ മോഹന മാളികയ്ക്ക് മുകളിൽ ശിരസ്സുയർത്തി നിൽക്കുന്ന ആറ് വിഖ്യാത കവികൾ ഈയുള്ളവളിൽ അഭിമാനമുണർത്തി -

ടാർഗോവി സ്ട്രീറ്റ് എന്നും അറിയപ്പെടുന്ന നിസാമി സ്ട്രീറ്റിൽ നിരവധി ഷോപ്പുകൾ, റെസ്റ്റോറൻ്റുകൾ, കഫേകൾ, കോഫി ഷോപ്പുകൾ എന്നിവയുണ്ട്.  ഷോപ്പിംഗ് ഏരിയ ബാകുവിൻ്റെ ഏറ്റവും മധ്യഭാഗമായി കണക്കാക്കപ്പെടുന്നു, ക്ലാസിക്കൽ കവിയായ നിസാമി ഗഞ്ചാവിയുടെ പേരിലാണ് ഇത് അറിയപ്പെടുന്നത്.

അസർബൈജാൻ്റെ ദേശീയ കവിയാണ് നിസാമി ഗഞ്ചാവി - 1141 ൽ അസർബൈജാനിലെ ഗഞ്ചയിലാണ് അദ്ദേഹത്തിൻ്റെ ജനനം -

അദ്ദേഹത്തിൻ്റെ ഔപചാരിക നാമം ജമാൽ അദ്-ദിൻ അബു മുഹമ്മദ് ഇല്യാസ് ഇബ്നു-യൂസുഫ് ഇബ്ൻ-സാക്കി, എന്നാണ് -പന്ത്രണ്ടാം നൂറ്റാണ്ടിലെ വിഖ്യാതായ നിസാമി,  പേർഷ്യൻ സാഹിത്യത്തിലെ ഏറ്റവും വലിയ റൊമാൻ്റിക് ഇതിഹാസ കവിയായി  കണക്കാക്കപ്പെടുന്നു.

അദ്ദേഹം പേർഷ്യൻ ഇതിഹാസത്തിന് സംഭാഷണപരവും യാഥാർത്ഥ്യബോധമുള്ളതുമായ ശൈലി കൊണ്ടുവന്നു.അഫ്ഗാനിസ്ഥാൻ,റിപ്പബ്ലിക് ഓഫ് അസർബൈജാൻ,ഇറാൻ, കുർദിസ്ഥാൻ മേഖല, താജിക്കിസ്ഥാൻ  എന്നിവിടങ്ങളിൽ അദ്ദേഹത്തിൻ്റെ പൈതൃകം വ്യാപകമായി വിലമതിക്കപ്പെടുന്നു.

സമീപ കിഴക്കൻ രാജ്യങ്ങളിലെ സാഹിത്യത്തിൽ വലിയ സ്വാധീനം ചെലുത്തിയ ഒരു പ്രമുഖ അസർബൈജാനി കവിയും തത്ത്വചിന്തകനുമാണ് അദ്ദേഹം.  

ജനിച്ചതും പഠിച്ചതും ഗഞ്ചയിലാണ്, അവിടെ അദ്ദേഹം കിഴക്കൻ രാജ്യങ്ങളിലെ നാടോടിക്കഥകളും സാഹിത്യം ഉൾപ്പെടെയുള്ള മധ്യകാല ശാസ്ത്രങ്ങൾ പഠിച്ചു.  ടർക്കിഷ്, അറബിക്, പേർഷ്യൻ ഭാഷകൾ നന്നായി സംസാരിക്കുന്ന അദ്ദേഹത്തിന് ഗ്രീക്ക് ഭാഷ അറിയാമായിരുന്നു, അങ്ങനെ പുരാതന ഗ്രീക്ക് ചരിത്രം, തത്ത്വചിന്ത, ജ്യോതിശാസ്ത്രം, വൈദ്യശാസ്ത്രം, ഭൂമിശാസ്ത്രം എന്നിവയിൽ വിപുലമായ അറിവു സമ്പാദിക്കാൻ അദ്ദേഹത്തിനായി.  ജീവിതകാലം മുഴുവൻ ഗഞ്ചയിൽ ജീവിച്ച അദ്ദേഹം കൊട്ടാര കവിയാകാൻ വിസമ്മതിച്ചു, കവികൾക്ക് അത് അക്കാലത്ത് പതിവായിരുന്നുവത്രേ.!

നിസാമി ഗഞ്ചാവി തൻ്റെ സാഹിത്യജീവിതം ആരംഭിച്ചത് ഗാനരചനയിലൂടെയാണ്.  അദ്ദേഹം ഒരു വലിയ കവിതാസമാഹാരം (ദിവാൻ), ഗസലുകൾ, ഗാസിദാസ് എന്നിവ എഴുതി.   അദ്ദേഹത്തിൻ്റെ മിക്ക കവിതകളും നൂറ്റാണ്ടുകളിലുടനീളം സംരക്ഷിക്കപ്പെട്ടില്ല എന്നത് തികച്ചും ഖേദകരമാണ്.എന്നാൽ ചരിത്രകാരന്മാരുടെ അഭിപ്രായത്തിൽ, അദ്ദേഹം ഏകദേശം 20,000 വരികൾ എഴുതിയിട്ടുണ്ട്.  അദ്ദേഹത്തിൻ്റെ കൃതികൾ ഉയർന്ന കലാമൂല്യത്തിനും മാനവികതയ്ക്കും ആദർശവാദത്തിനും പ്രാധാന്യം നൽകുന്നതാണ്.

   മസ്‌നവിയുടെ രൂപത്തിൽ എഴുതിയ “ഖംസ” (ക്വിൻറ്റെറ്റ്) എന്നറിയപ്പെടുന്ന 5 നീണ്ട കവിതകളുടെ സമാഹാരത്തിലൂടെ ലോക സാഹിത്യത്തിൽ നിസാമി ഗഞ്ചാവി പ്രശസ്തനായി.  അദ്ദേഹത്തിൻ്റെ ആദ്യ കവിതയായ"മഖ്സനുൽ-അസ്രാർ" (രഹസ്യങ്ങളുടെ നിധി) കവിക്ക് വലിയ പ്രശസ്തി നേടിക്കൊടുത്തു.  1180-ൽ അദ്ദേഹം "ഖോസ്രോവും ഷിറിനും" എന്ന കവിത പൂർത്തിയാക്കി, ഭരണാധികാരി തോഗ്രുൾ മൂന്നാമൻ്റെ ഉത്തരവനുസരിച്ച് എഴുതിയത് ഭരണാധികാരി മഹമ്മദ് ജഹാൻ പഹ്ലവാന് അയച്ചു കൊടുത്തു.  1188-ൽ, ഷിർവാൻ്റെ ഭരണാധികാരിയായ അക്ഷിതാൻ കവിയോട് "ലെയ്‌ലിയും മജ്‌നൂനും" എന്ന ഇതിഹാസത്തെ അടിസ്ഥാനമാക്കി ഒരു കവിത എഴുതാൻ ഉത്തരവിട്ടു.  നിസാമി ഗഞ്ചാവി ആദ്യം അത് നിരസിക്കാൻ ശ്രമിച്ചു, പക്ഷേ പിന്നീട് അത് അംഗീകരിക്കുകയും "ലെയ്‌ലിയും മജ്‌നൂനും" (കിഴക്ക് ആദ്യത്തേതായരുന്നു അത്) കവിത സൃഷ്ടിക്കുകയും ചെയ്തു.  ഭരണാധികാരി അലാദിൻ ബേബി അർസ്‌ലാന് വേണ്ടി 1196-ൽ അദ്ദേഹം "സെവൻ ബ്യൂട്ടീസ്" എഴുതി, ഒടുവിൽ, തൻ്റെ ജീവിതാവസാനത്തിൽ, "ഇസ്‌കന്ദർനാമ" (ഏകദേശം 1203 വരികൾ) എഴുതി, അത് അദ്ദേഹത്തിൻ്റെ സാഹിത്യ-സൗന്ദര്യ, പൊതു-താത്ത്വശാസ്ത്ര ആശയങ്ങളുടെ ശേഖരമായിരുന്നു.

  ഇന്ന് അസർബൈജാനിലെ ദേശീയ കവി എന്ന നിലയിൽ നിസാമി ഗഞ്ചാവി സ്ഥാനം ഉറപ്പിച്ചിരിക്കുന്നു.  അദ്ദേഹത്തിൻ്റെ പേര് എല്ലായിടത്തും എല്ലാത്തിലും ഉണ്ട് - മ്യൂസിയങ്ങൾ മുതൽ സ്മാരക നാണയങ്ങൾ, പ്രദർശനങ്ങൾ മുതൽ സാംസ്കാരിക കേന്ദ്രങ്ങൾ വരെ.  നിസാമിയോടുള്ള അസർബൈജാൻ അവകാശവാദം അനിഷേധ്യമാണ്, എന്നിരുന്നാലും ഇറാനിയൻ, അസർബൈജാനി ദേശീയവാദികളും ബുദ്ധിജീവികളും ഈ 12-ാം നൂറ്റാണ്ടിലെ കവിയുടെയും അദ്ദേഹം പ്രതിനിധീകരിക്കുന്ന പ്രതീകാത്മക മൂലധനത്തിൻ്റെയും ഉടമസ്ഥതയിൽ ഇടയ്ക്കിടെ കൊമ്പുകോർക്കുന്നു.  1930-കളുടെ അവസാനത്തിൽ, സ്റ്റാലിൻ്റെ മഹാഭീകരതയുടെ കൊടുമുടിയിൽ, സോവിയറ്റ് യൂണിയൻ്റെ ഏറ്റവും മികച്ച അസർബൈജാനി ദേശീയ കവിയായി നിസാമിയെ സ്വീകരിച്ച സന്ദർഭത്തിൽ ചെയ്ത പ്രഭാഷണം ശ്രദ്ധേയമായിരുന്നു.  ആ ദശകത്തിൽ, സോവിയറ്റ് ദേശീയതാ നയം, സോവിയറ്റ് യൂണിയൻ്റെ പതിനഞ്ച് യൂണിയൻ റിപ്പബ്ലിക്കുകളിൽ രാഷ്ട്രനിർമ്മാണത്തിന് ശക്തമായ പ്രോത്സാഹനം നൽകി. അവർ ദേശീയ സാഹിത്യ നായകന്മാരെ പ്രകീർത്തിച്ചു.  അതേസമയം, അസർബൈജാനി വംശീയതയുടെ നിർണായക ഘടകമായ അസർബൈജാൻ -തുർക്കി ഭാഷയേക്കാൾ അസർബൈജാൻ പ്രദേശവുമായുള്ള ബന്ധത്തിന് ഊന്നൽ നൽകിയ അസർബൈജാനി ദേശീയ സങ്കൽപ്പത്തിന് പിന്നിൽ ആരായിരുന്നു?ബാക്കുവിലെ കമ്മ്യൂണിസ്റ്റ് പാർട്ടി നേതൃത്വം അതിൻ്റെ ഭാരം ഏൽക്കുന്നു.  ഇത് തുർക്കികളല്ലാത്ത പ്രാചീന ജനതയെ (മേദിയൻ, കാസ്പിയൻ, കൊക്കേഷ്യൻ അൽബേനിയൻ തുടങ്ങിയവർ) സമകാലിക അസർബൈജാനികളുടെ പൂർവ്വികരായി അംഗീകരിക്കാനും പേർഷ്യൻ കവികളെ അസർബൈജാനി സാഹിത്യകാരന്മാരായി സ്വീകരിക്കാനും അനുവദിച്ചു.  അസർബൈജാൻ്റെ വംശീയവും സാംസ്കാരികവുമായ ഭൂതകാലത്തിൻ്റെ ഈ സമൂലമായ പുനർവ്യാഖ്യാനം ജോസഫ് സ്റ്റാലിൻ അംഗീകരിച്ചു, അദ്ദേഹത്തിൻ്റെ ഇടപെടൽ സോവിയറ്റ് യൂണിയൻ്റെ കേന്ദ്ര വിഭവങ്ങൾ അതിൻ്റെ പിന്തുണയിൽ സമാഹരിച്ചു.  പ്രമുഖ ലെനിൻഗ്രാഡ് ഓറിയൻ്റലിസ്റ്റായ എവ്‌ജെനി ബെർത്തൽസിൻ്റെ, ദി ഗ്രേറ്റ് അസർബൈജാനി കവി, നിസാമി: ലൈഫ്, വർക്ക് ആൻഡ് ടൈംസ് ('The great poet of Azerbaijan -life,works, and Times ,)എന്ന തലക്കെട്ടോടെ 1940-ൽ ഒരു പുസ്തകം പ്രസിദ്ധീകരിച്ചത് ഒരു പ്രധാന സംഭവമാണ്.  ഈ പുസ്തകത്തിൻ്റെ പ്രസിദ്ധീകരണത്തോടെ, കവിയെ സംബന്ധിച്ചുള്ള നിരവധി കാര്യങ്ങൾ, പ്രവർത്തനത്തിലെ വിശാലമായ രാഷ്ട്രീയം, ബൗദ്ധികമായ പ്രക്രിയകൾ ഇവ പരിശോധിക്കുന്നതിനുള്ള ഒരു വിശാലമായ കാഴ്ച, നമുക്കേകുന്നു.

ഒരു പേർഷ്യൻ കുടുംബത്തിൽ ജനിച്ച അദ്ദേഹത്തിൻ്റെ വ്യക്തിപരമായ പേര് ഇല്യാസ്എന്നും തിരഞ്ഞെടുത്ത തൂലികാനാമം നിസാമി എന്നുമായിരുന്നു എന്ന് പറഞ്ഞുവല്ലോ - (നിസാമി, നെയാമി എന്നും ഉച്ചരിക്കപ്പെടുന്നു).  ഗഞ്ചയിലെ (സെൽജുക്ക്സാമ്രാജ്യം, ഇപ്പോൾ റിപ്പബ്ലിക് ഓഫ് അസർബൈജാൻ) - അതായത് ,ഒരു നഗര[ പശ്ചാത്തലത്തിൽ ജനിച്ച അദ്ദേഹം തൻ്റെ ജീവിതം മുഴുവൻ ദക്ഷിണ കോക്കസസിൽ ചെലവഴിച്ചതായി വിശ്വസിക്കപ്പെടുന്നു.  ഡി ബ്ലോയിസിൻ്റെ അഭിപ്രായത്തിൽ, അക്കാലത്ത് ഇറാനിയൻ ജനസംഖ്യ കൂടുതലുള്ള ഒരു നഗരമായിരുന്നു ഗഞ്ച. അർമേനിയൻ ചരിത്രകാരനായ കിരാക്കോസ് ഗാൻഡ്സാകേത്സി (c. 1200 – 1271) ഇപ്രകാരം പരാമർശിക്കുന്നു: "ഈ നഗരം ഇറാനികളും ഒരു ചെറിയ കൂട്ടം ക്രിസ്ത്യാനികളും തിങ്ങിപ്പാർക്കുന്നതായിരുന്നു".

 നിസാമി ഒരു കൊട്ടാര കവി അല്ലാത്തതിനാൽ, രാജവംശങ്ങളുടെ വാർഷികങ്ങളിൽ അദ്ദേഹം പ്രത്യക്ഷപ്പെടുന്നില്ല. ജീവചരിത്ര വിവരങ്ങളും ശൈലികളുടെ വ്യാഖ്യാനവും സഹിതം മഹാകവികളുടെ ജീവചരിത്രങ്ങളും  സാഹിത്യ സ്മരണകളും ഉൾപ്പെടുന്ന

സമാഹാരങ്ങളായ തസ്‌കറെഹ്‌കൾ അദ്ദേഹത്തെ ഹ്രസ്വമായി പരാമർശിക്കുന്നു.

തസ്‌കെറെയിലെ ഈ പുസ്തകത്തിൻ്റെ ഭൂരിഭാഗവും ഐതിഹ്യങ്ങൾ, ഉപകഥകൾ, കേട്ടറിവുകൾ എന്നിവയെ അടിസ്ഥാനമാക്കിയുള്ളതാണ്. തൽഫലമായി, നിസാമിയുടെ ജീവിതത്തെക്കുറിച്ച് കുറച്ച് വസ്തുതകൾ മാത്രമേ ഇതിലൂടെ അറിയാറാകുന്നുള്ളൂ -

കൂടുതലറിയാനുള്ള ഏക സ്രോതസ്സ് അദ്ദേഹത്തിൻ്റെ സ്വന്തം സൃഷ്ടികളാണ്, അതിൽ അദ്ദേഹത്തിൻ്റെ വ്യക്തിജീവിതത്തെക്കുറിച്ച് കൂടുതൽ വിവരങ്ങൾ നൽകുന്നുമില്ല.

 നിസാമി കട്ടിക്കാലത്ത് തന്നെ അനാഥനായിത്തീർന്നു -  മാതൃസഹോദരൻ ഖ്വാജ ഉമർ ആണ് പിന്നീട് കുട്ടിയുടെ ചുമതലകൾ ഏറ്റെടുത്തത് - അദ്ദേഹത്തിന് മികച്ച വിദ്യാഭ്യാസം നൽകുകയും  പ്രായേണ , അദ്ദേഹം ഒരു മികച്ച പ്രതിഭാധനനായി ഉയരുകയും ചെയ്തു.  

റയിസ എന്നു പേരുള്ള അവൻ്റെ അമ്മ കുർദിഷ് വംശജയായിരുന്നു.  നിസാമി തൻ്റെ കവിതയിൽ ഒരിടത്ത് യൂസഫ് എന്ന അദ്ദേഹത്തിൻ്റെ പിതാവിനെ പരാമർശിച്ചിട്ടുണ്ട്.  അതേ വാക്യത്തിൽ, നിസാമി തൻ്റെ മുത്തച്ഛൻ്റെ പേര് സക്കി എന്ന് പരാമർശിക്കുന്നു.  ഇതേ വാക്യത്തിൻ്റെ ഭാഗമായി,ചിലർ മുഅയ്യദ് എന്ന വാക്ക് സക്കിയുടെ തലക്കെട്ടായി എടുത്തിട്ടുണ്ട്. മറ്റുള്ളവർ അതിനെ അവൻ്റെ മുത്തച്ഛൻ്റെ പേരായി വ്യാഖ്യാനിക്കുന്നു.  ചില സ്രോതസ്സുകൾ പ്രസ്താവിച്ചിരിക്കുന്നത് അദ്ദേഹത്തിൻ്റെ പിതാവ് ഒരുപക്ഷേ കോമിൽ നിന്നായിരിക്കാം എന്നാണ്.നിസാമി ഒരു പേർഷ്യനെന്ന് ഒരു കൂട്ടർ - അല്ല , ഇറാനി യെന്ന് മറ്റൊരു കൂട്ടർ. ഏതായാലും അസർബൈജാനി എന്നാണ് സ്ഥിരീകരിക്കപ്പെട്ടത്.

 നിസാമി മൂന്ന് തവണ വിവാഹിതനായിരുന്നു.  ഒരു വലിയ പാരിതോഷികമായി ദർബൻ്റിലെ ഭരണാധികാരിയായ ഫഖ്ർ അൽ-ദിൻ ബഹ്‌റാംഷാ അദ്ദേഹത്തിന് അയച്ച അടിമയായ കിപ്ചക് ആയിരുന്നു അദ്ദേഹത്തിൻ്റെ ആദ്യ ഭാര്യ.  ഇരാജ് ബഷിരിയുടെ അഭിപ്രായത്തിൽ അവൾ നിസാമിയുടെ "ഏറ്റവും പ്രിയപ്പെട്ട" ഭാര്യയായി.  ഈ ഭാര്യയിൽ നിന്നുള്ള ഏക മകനാണ് മുഹമ്മദ്.  "ഖോസ്രോയും ഷിറിനും" എന്ന കൃതി  പൂർത്തിയായപ്പോൾ അവൻ്റെ ഉമ്മ ഇഹലോകവാസം വെടിഞ്ഞു .  അന്ന് മുഹമ്മദിന് ഏഴ് വയസ്സായിരുന്നു.  

നിസാമി തൻ്റെ മകനെക്കുറിച്ച്  ലെയ്‌ലിയിലും മജ്‌നൂനിലും പരാമർശിക്കുന്നു, 

"ഇപ്പോൾ ഈ മകന് 14 വയസ്സായി, "എൻ്റെ കണ്ണിലെ കൃഷ്ണമണി".  "

ഇങ്ങനെയൊക്കെ എഴുതിയിട്ടുണ്ട്.

ഹാഫ്റ്റ് പേയ്കർ" (ഏഴ് സുന്ദരികൾ) എന്ന കൃതിയിൽ, പിതാവ് ഒരു ദരിദ്രനായി  വളർന്നതിനാൽ , മകൻ കൂടുതൽ ഉത്തരവാദിത്തം ഏറ്റെടുക്കുന്നതിനെക്കുറിച്ച് അദ്ദേഹം  പരാമർശിക്കുകയും ഉപദേശിക്കുകയും ചെയ്യുന്നു

20-ാം നൂറ്റാണ്ടിൻ്റെ അവസാനത്തിൽ ചില ആധുനിക എഴുത്തുകാർ ആദ്യ ഭാര്യയെ അഫാഖ് എന്ന് വിളിച്ചിരുന്നുവെന്ന് അവകാശപ്പെടുന്നു - നിസാമിയുടെ ആദ്യ ഭാര്യക്ക് ഈ പേര് നിർദ്ദേശിച്ച ആദ്യത്തെ എഴുത്തുകാരൻ വാഹിദ് ദസ്‌ഗെർഡി ആണെന്ന് തോന്നുന്നു, എന്നാൽ സെയ്ദ് നഫീസിയും (അതേ സമയം) സമീപകാല സ്രോതസ്സും നിസാമിയുടെ കൃതിയിലെ അനുബന്ധ വാക്യത്തിൻ്റെ ഈ വ്യാഖ്യാനത്തെയും അഫാഖ് ആയിരുന്നു യഥാർത്ഥ പേരെന്ന അനുമാനത്തെയും വെല്ലുവിളിച്ചു.  അദ്ദേഹത്തിൻ്റെ ഭാര്യയുടെ ആ വാക്യത്തിലെ അഫാഖിനെ ശരിയായ പേരിന് പകരം "ചക്രവാളം" എന്നാണ് അർത്ഥമാക്കുന്നത്.  

വിചിത്രമെന്നു പറയട്ടെ, നിസാമി വീണ്ടും വിവാഹിതനായി- തൻ്റെ അടുത്ത കൃതി പൂർത്തീകരിച്ചയുടൻ ആ ഹതഭാഗ്യയും എന്നെന്നേക്കുമായി കണ്ണടച്ചു - മൂന്നാം വിവാഹത്തിലെ ഭാര്യയും അകാലത്തിൽ മരണമടഞ്ഞു.ഓരോരുത്തരുടെയും മരണം ഓരോ ഇതിഹാസത്തിൻ്റെ പൂർത്തീകരണത്തോടൊപ്പമാണ്, എന്നത് വേദനാജനകമായിരുന്നു.

 ശോകമൂകനായിത്തീർന്ന ആ ഭർത്താവ് നിലവിളിച്ചു:

 "ദൈവമേ, എന്തുകൊണ്ടാണ് ഓരോ മത്‌നവിക്കും ഞാൻ ഓരോ ജീവിതസഖിയെ  ബലിയർപ്പിക്കേണ്ടി വരുന്നത്!." 

 നിസാമി ഗഞ്ചാവി അധികവും പേർഷ്യൻ ഭാഷയിലാണ് തൻ്റെ കവിതകൾ എഴുതിയതെന്ന് സൂചിപ്പിച്ചുവല്ലോ. "ലെയ്‌ലിയും മജ്‌നൂനും" എന്ന കൃതി, തുർക്കി ഭാഷയിൽ എഴുതപ്പെടാത്തതിൽ അദ്ദേഹത്തിന് ഏറെ ഖേദം ഉണ്ടായിരുന്നുവത്രെ!

.നിസാമിയുടെ കവിതകൾ ദക്ഷിണ കൊക്കേഷ്യൻ, സമീപ കിഴക്കൻ രാജ്യങ്ങളുടെ (പേർഷ്യൻ, താജിക്ക്, ഇന്ത്യൻ, അഫ്ഗാനി, കുർദിഷ്, തുർക്ക്മാൻ, ഓസ്ബാക്ക്, കസാഖ്, കിർഗിസ് മുതലായവ) സാഹിത്യത്തെ വളരെയധികം സ്വാധീനിച്ചു.  അദ്ദേഹത്തിൻ്റെ കവിതകൾ ലോകത്തിലെ പല ഭാഷകളിലേക്കും വിവർത്തനം ചെയ്യപ്പെട്ടിട്ടുണ്ട്.  നിസാമിയുടെ കൃതികളുടെ അപൂർവ കൈയെഴുത്തുപ്രതികൾ ലോകത്തിലെ പ്രമുഖ ലൈബ്രറികളിലും മ്യൂസിയങ്ങളിലും ആർക്കൈവുകളിലും (മോസ്കോ, സെൻ്റ് പീറ്റേഴ്‌സ്ബർഗ്, ബാക്കു, ദഷ്‌കാൻ, തബ്രിസ്, ടെഹ്‌റാൻ, കെയ്‌റോ, ഇസ്താംബുൾ, ഡൽഹി, ലണ്ടൻ, പാരീസ് മുതലായവ) സൂക്ഷിച്ചിരിക്കുന്നു.

1209 ലാണ് പ്രിയ കവിയുടെ മരണം.

  അദ്ദേഹത്തിൻ്റെ ജന്മനഗരമായ അസർബൈജാനിലെ ഗഞ്ചയിലാണ് അദ്ദേഹത്തിൻ്റെ ശവകുടീരം സ്ഥിതി ചെയ്യുന്നത്. 

 ബാക്കു, സെൻ്റ് പീറ്റേഴ്സ്ബർഗ്, റോം എന്നിവിടങ്ങളിൽ അദ്ദേഹത്തിൻ്റെ സ്മാരകങ്ങൾ സ്ഥാപിച്ചു.  ഇൻസ്റ്റിറ്റ്യൂട്ട് ഓഫ് ലിറ്ററേച്ചർ ഓഫ് അക്കാദമി ഓഫ് അസർബൈജാനി നാഷണൽ സയൻസും നാഷണൽ അസർബൈജാനി ലിറ്ററേച്ചർ മ്യൂസിയവും നിസാമി ഗഞ്ചാവിയുടെ പേരിണ് സ്ഥാപിതമായത്.  ഇന്ന്, ഗ്രേറ്റ് ബ്രിട്ടനിലെ ഓക്സ്ഫോർഡ് യൂണിവേഴ്സിറ്റിയിലെ നിസാമി ഗഞ്ചാവിയുടെ കേന്ദ്രവും വിജയകരമായി പ്രവർത്തിക്കുന്നു.

   അസർബൈജാൻ റിപ്പബ്ലിക്കിൻ്റെ പ്രസിഡൻ്റിൻ്റെ തീരുമാനത്തോടെ, 2021, അസർബൈജാനിൽ നിസാമി ഗഞ്ചാവിയുടെ വർഷമായി പ്രഖ്യാപിക്കപ്പെടുകയുണ്ടായി.

മഹാനായ ആ കവി എഴുതി :

"നാമൊക്കെ വാസ്തവത്തിൽ ആരാണ് ! നമുക്കുള്ളതെല്ലാം കടങ്ങൾ മാത്രമാണ് ' അത് തിരികെ കൊടുക്കേണ്ടിവരും - ആനന്ദവും സ്വന്തമാക്കാനുള്ള ആഗ്രഹവും നമ്മെ ഈ നശ്വരമായ ലോകത്ത് ആണി അടിച്ച് നിർത്തിയിരിക്കയാണ്. "